14 იდიომა „გიჟური“ წარმომავლობით, რომელსაც ვერასოდეს მიხვდებოდით
თქვენ ალბათ იყენებთ ათასობით სხვადასხვა გამოხატულებას, იდიომას, სლენგს და ფრაზეოლოგიას ყოველდღიურ საუბრებში, რომელსაც არ აქვს ლიტერატურული დატვირთვა. ზოგჯერ სიტყვების და ფრაზების წარმომავლობაზე დავფიქრდებით და ვიცნობთ თუ საიდან მოდის ესა თუ ის სიტყვათა შეთანხმება და რატომ აქვს მას ესა თუ ის დატვირთვა. ასევე, ზოგიერთი ინგლისური გამოთქმა არის ისეთი უჩვეულო და ერთის შეხედვით „სულელური“, რომ შეუძლებელია გამოვიცნოთ თუ საიდან და რატომ დამკვიდრდა ამ შინაარსით – მანამ სანამ არ გაიგებთ ამ ფრაზის ან იდიომის ისტორიას.
დღეს მინდა გაგაცნოთ ჩემთვის ყველაზე საინტერესო იდიომების ისტორიული დატვირთვა და ამოვხსნა საიდან და რატომ მოდიან შემდეგი შინაარსებით:
ნიშნავს – „გაუძელი“-ს. ანუ მიიღო რაიმე არასასიამოვნო ან რთული სიტუაცია.
იდიომის წარმომავლობა: ძველ დროში, მაშინ როდესაც ექიმები მოკლებულნი იყვნენ ანესთეზიას ან/და მსვლელობა ჰქონდა რაიმე ბრძოლას, ისინი სთხოვდნენ პაციენტს კბილებში ჩაედოთ ტყვია და ეკბინათ რათა გაეძლოთ ტკივილისთის.
Break the ice – გატეხე ყინული (კალკირება)
ნიშნავს – „მშვიდობის დამყარება“, „პირველი ნაბიჯის გადადგმა“, „გაგება, გაცნობა“.
წარმომავლობა: წარსულ დროში, როდესაც საგზაო ტრანსპორტი არ იყო განვითარებული, გემები ასრულებდნენ ერთადერთ გადამზიდ საშუალებას. ხშირად ზამთარში გემებს დაბრკოლებას ყინული უქმნიდა. მიმღები ქვეყანა ყინულის გასატეხად პატარა გემებს აგზავნიდა. ეს ჟესტი გამოხატავდა ურთიერთობის დამყარებას ორ ტერიტორიას შორის.
Butter someone up – კარაქის წასმა (კალკირება)
ნიშნავს: მოხიბლო ვინმე კომპლიმენტებით; პირფერობა.
წარმომავლობა: ანტიკურ ინდოეთში არსებობდა ასეთი რელიგიური რიტუალი, როდესაც მორწმუნეები თავიანთ კერპებს (თავიანთი ღმერთების ქანდაკებებს) ესროდნენ კარაქის ბურთებს შეწყალების სათხოვნელად.
Mad as a hatter – გიჟი როგორც მექუდე (კალკირება)
ნიშნავს: არანორმალურს, შეურაცხადს.
წარმომავლობა: არა, არ მოდის ლევის კეროლის ნაწარმოების „ალისა საოცრებათა ქვეყნიდან“. ამ ფრაზის ისტორია ჯერ კიდევ მე-17-ე საუკუნის საფრანგეთში იწყება, სანამ ლევისი თავის ნაწარმოებს მე-18-ე საკუნეში შემოგვთავაზებდა. ისტორია შემდეგნაირია: მე-17-ე საუკუნის საფრანგეთში, მოიწამლნენ და დაავადდნენ ქუდების მკერავები. მკერავები ვერცხლის წყალს იყენებდნენ ქუდების შალში ბზინვარებისთვის, რაც წამლავდა ადამიანს და სიმპოტომები იყო კანკალი და გაღიზიანება, რასაც ადამიანი სიგიჟემდე მიჰყავდა.
Cat got your tongue? – ენა კატამ დაგიჭირა? ან: კატას შეხვდა შენი ენა? (კალკირება)
ნიშნავს: დამუნჯდი?
წარმომავლობა: ინგლისელი ნაოსნები გაწკეპლვისას იყენებდნენ მათრახს, რომელსაც ერქვა “Cat-o’-nine-tails”, გამათრახების და საშინელი ტკივილის შემდეგ მსხვერპლი დიდი ხნის განმავლობაში ხმას ვერ იღებდა. მეორე, სავარაუდო წყარო შესაძლოა იყოს, ძველ ეგვიპტეში მატყუარებს ან ღვთის მგმობებს აჭრიდნენ ენას და კატებს უგდებდნენ საჭმელად.
Barking up the wrong tree – შეუყეფო არასწორ ხეს (კალკირება)
ნიშნავს: არასწორ კვალზე ან აზრზე დგომა; შეცდომაში შეყვანა; დაბრალება;
წარმომავლობა: მოდის ძაღლებთან ერთად ნადირობისას, როდესაც მეძებარი ძაღლები არასწორ კვალზე იდგნენ და მონადირეებს ანიშნებდნენ, რომ ნადირი ხეზე იყო ასული მაშინ, როდესაც მსხვერპლი უკვე აღარ იყო იქ და თავ გზას უბნევდნენ მონადირეებს.
Turn a blind eye – მოატრიალო ბრმა თვალი (კალკირება)
ნიშნავს: იგნორირება; დააიგნორო რეალობა ან ფაქტი.
წარმომავლობა: ბრიტანელ გმირს, ადმირალ ჰორატიო ნელსონს ცალი თვალი ბრმა ჰქონდა. ერთხელ, როდესაც ბრიტანელმა ჯარებმა სიგნალი მისცეს მას, რომ შეეჩერებინა შეტევა დანიური ჯარის გემების წინააღმდეგ, მან მოიმარჯვა ტელესკოპი თავის ბრმა თვალზე და განაცხადა: „მე ვერ ვხედავ სიგნალს“, შესაბამისად განახორციელა შეტევა და მოიგო ომი.
Bury the hatchet – დამარხე ცული (კალკირება)
ნიშნავს: კონფლიქტის შეჩერებას; მშვიდობის დამყარებას;
წარმომავლობა: ამ ფრაზის წარმომავლობა ძველი დროის ამერიკიდან მოდის, როდესაც პურიტანელები ეომებოდნენ ამერიკელებს. როდესაც მშვიდობაზე თანხმდებოდნენ, ამერიკელებმა დამარხეს მთელი მათი იარაღი: ცულები, დანები, ხელკეტები და ტომაჰავკები (ინდიელთა კეტები). იაღაღები ისეთ სიღრმეზე დაიმარხა, რომ ხელმისაწვდომი არ ყოფილიყო.
Caught red-handed – დაიჭირო წითელ–ხელა (კალკირება)
ნიშნავს: ფაქტზე წაგასწრონ; ფაქტზე დაგიჭირონ;
წარმომავლობა: ფრაზის ისტორია მოდის ძველი ინგლისური კანონმდებლობის მიხედვით, როდესაც კანონი ასამართლებდა ნებისმიერ ადამიანს თუკი დაკლავდა ცხოველს რომელიც მას არ ეკუთვნოდა. ადამიანი დამნაშავედ იცნობოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ცხოველის სისხლი ჯერ კიდევ ხელზე ქჰონდა.
Don’t throw the baby out with the bathwater – ნუ ჩარეცხავ ბავშვს აბაზანის წყალთან ერთად (კალკირება)
ნიშნავს: ნუ მიატოვებ ან მოიშორებ ძვირფას ან სასარგებლო ნივთს (რაიმეს) უსარგებლოსთან ერთად.
წარმომავლობა: ამას კი არ დაიჯერებთ! შუა საუკუნეებში, ხალხი წელიწადში მხოლოდ ერთხელ ბანაობდა. დაუჯერებელი მხოლოდ ეს კი არა, არამედ ის არის რომ ერთმანეთის ნაბანავებ წყალში ბანაობდნენ, და რაც ყველაზე საკვირველია, რიგობითობა შემდეგნაირი იყო: ჯერ უფროსი მამაკაცები, შემდეგ უფროსი ქალები და ბოლოს ბავშვები ბანაობდნენ. ბავშვების ჯერი როცა მოდიოდა, წყალი უკვე იმ დონეზე ტურტლიანი იყო, რომ ხშირად ბავშვები არ ჩანდნენ მასში, დედებს უწევდათ ჯერ ბავშვის პოვნა წყალში, რომ წყალს ბავშვები არ გაჰყოლოდა თან.
Give a cold shoulder – მისცე ცივი მხარი (კალკირება)
ნიშნავს: სიცივის ან უხეშობის გამოვლენა; პირდაპირობა (უხეშად);
წარმომავლობა: შუასაუკუნეების ინგლისში, მიღებული იყო წესი მიგეცა სტუმრისთვის ხბოს, ბატკნის ან ღორის ბეჭის (მხარის) ცივი ნაჭერი, და ეს ჟესტი ნიშნავდა, რომ სტუმარი უკვე უნდა წასულიყო. ეს იყო თავაზიანი ფორმა „თქვენ ახლა უნდა დაგვტოვოთ“-ის.
Go the whole nine yards – გაიარო მთელი 9 იარდი (კალკირება)
ნიშნავს: ყველაფერი ან შეუძლებელი გააკეთო ვისმესთვის ან რაიმესთვის; ბოლომდე ეცადო;
წარმომავლობა: II მსოფლიო ომის დროს, მებრძოლ პილოტებს საბრძოლო მასალა ედოთ იმდენი, რამდენიც მხოლოდ 9 იარდს (სიგრძის საზომი ერთეული) ეყოფოდა. თუკი ეს საბრძოლო მასალა გამოელეოდათ, ეს ნიშნავდა, რომ ისინი ბოლომდე დაიხარჯნენ მიზნის მისაღწევად.
Let one’s hair down – დაუშვი თმები (კალკირება)
ნიშნავს: არ ინერვიულო; მოდუნდე; მოეშვა; დაისვენო; შეირგო.
წარმომავლობა: შუასაუკუნეების საზოგადოებაში არისტოკრატ ქალებს მოეთხოვებოდათ თმების აწევა და შეკვრა რაც მათ ელეგანტურობას უსმევდა ხაზს. ერთადერთი თმების დაშვება შეეძლოთ, როდესაც სახლში ბრუნდებოდნენ და დასვენება შეეძლოთ.
Rub the wrong way – ხეხო არასწორად (კალკირება)
ნიშნავს: შეაწუხო ან გააღიზიანო ვინმე.
წარმომავლობა: ძველი ამერიკელები (კოლონიის ჟამს), სთხოვდნენ თავიანთ მსახურებს მოეხეხათ ძვირფასი მუხის იატაკები „სწორად“. არასწორი ხეხვა (მშრალი ტილოთი არ გაწმენდა სველის შემდგომ) აფუჭებდა და სპობდა იატაკს, რაც სახლის მეპატრონეებს აღიზიანებდათ.
მოამზადა:
ნათია თანანაშვილმა
