ქეთევან ოსიაშვილი
იმ ფაქტორებზე საუბრისას, რომლებიც კითხვის უნარის დაუფლების პროცესში მნიშვნელოვნად მოიაზრება, გვერდს ვერ ავუვლით შრიფტის სწორად შერჩევის აუცილებლობას მოსწავლეთათვის განკუთვნილი სახელმძღვანელოების ბეჭდვისას. ეს აუცილებლობა განსაკუთრებით ძლიერდება მაშინ, როცა საქმე დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა სახელმძღვანელოებს ეხება. აღნიშნული გარემოება განპირობებულია მოცემული ასაკის ბავშვთა ფსიქიკური პროცესების, განსაკუთრებით კი აღქმის განვითარების თავისებურებებით.
ცნობილია, რომ კითხვის პროცესი, რომელიც რამდენიმე მომენტს მოიცავს, ძირითადად წასაკითხი მასალის ნათელ აღქმას ეყრდნობა. ბავშვს გაუჭირდება წერა-კითხვის დაუფლება, თუ ვერ მოახერხა ასოებისა და მათი ელემენტების ზუსტი და მკაფიო აღქმა და იმ ბგერებისადმი მიკუთვნება, რომელთა აღსანიშნავადაც გამოიყენება ისინი. ცნობილია, რომ 6-7 წლის ბავშვს საკმარისად აქვს განვითარებული აღქმა წერა-კითხვის დასაწყებად, თუმცა სწავლების პროცესში არცთუ იშვიათად თავს იჩენს აღნიშნული ასაკის ბავშვის აღქმის განვითარების ერთგვარი „დაუმთავრებლობა”, რაც შესანიშნავად ჩანს მათ მიერ დაშვებულ შეცდომებში. პატარებს განსაკუთრებით ხშირად ერევათ მსგავსი მოყვანილობის ასოები, რომლებიც ერთმანეთისგან მხოლოდ ერთი ელემენტით განსხვავდება, მაგალითად, „ს” და „ხ”, „ღ” და „დ”, „კ” და „ვ”, „გ” და „ვ”, „მ” და „შ”, „ი” და „ო”, „ღ” და „ლ”, „ო” და „რ”.
ხშირად ბავშვებს ასეთი ასოების სივრცითი მიმართულებაც ერევათ, რის გამოც ასოს ერთის ნაცვლად მეორე მხარეს აბრუნებენ. მაგალითად, „ძ”-„ხ”; „შ”-„წ”; „ძ”-„ს”; „ხ”-„ს”.
6-7 წლისებთან აღქმის შეცდომები უმთავრესად მსგავსების ფაქტორით და სივრცით მიმართებათა აღქმის უნარის არასაკმარისი განვითარებით არის განპირობებული. ამის გამო სასწავლო საანბანო წიგნის შრიფტის შერჩევისას აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული ბავშვის აღქმის თავისებურებები. შრიფტი ისეთი უნდა იყოს, რომ ხელს უწყობდეს ასოთა მკაფიო აღქმას, მათ შორის არსებული განსხვავებებისა და მსგავსების შემჩნევასა და სწრაფ დაუფლებას. შრიფტი უნდა იყოს რაც შეიძლება მარტივი, მკაფიო, სადა, გარკვეული; არ უნდა იყოს გადატვირთული ორნამენტული ნიშნებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბავშვს გაუჭირდება მსგავსი ასოების განმასხვავებელი პაწაწინა, ძნელად შესამჩნევი ელემენტების გამოკვეთა და მათი ცხადი აღქმა, ვინაიდან ასეთი დანამატები, „სამკაულები” ასოს ძირითად, სხვა ასოსგან განმასხვავებელ ელემენტებს შეუმჩნეველს ხდის, ნიღბავს მას და მოხაზულობით მსგავსი ასოების ერთმანეთისგან გარჩევას აძნელებს.
ჩვენში დღემდე არ მოიპოვება ექსპერიმენტული კვლევის შედეგად შესწავლილი და ამის საფუძველზე დადგენილი საანბანო შრიფტის ფორმა, ი. გოგებაშვილის მიერ შერჩეული აკადემიური შრიფტი კი, რომლითაც აწყობილია პირველკლასელთა სახელმძღვანელო და რომელიც „ი. გოგებაშვილის” სახელით არის ცნობილი, თავის დროზე თვითონ ი. გოგებაშვილს არ მოსწონდა და მას სასწავლო-საანბანო წიგნისთვის შეუფერებლად მიიჩნევდა. „ანბანი, მართალია, უფრო მოგრძო ასოებით უნდა იყოს დაბეჭდილი, მაგრამ… ეს ნაკლოვანება ჩვენი ბრალი კი არ არის, შრიფტის სიღარიბეზეა დამოკიდებული. ხეირიანი მსხვილი შრიფტი სრულიად არ მოიპოვება ჩვენებურს სტამბებში… აკადემიის ასოებში იპოვება მომსხო მეთექვსმეტე ნომრის შრიფტი, მაგრამ ესეც მეტად უშნო და ტლანქია და, გარდა ამისა, სრულიად არ უდგება მელიქიშვილის ჩვეულებრივ შრიფტსა, რომლითაც იბეჭდებიან თავდაპირველთაგანვე ჩვენი სახელმძღვანელონი და რომელნიც უფრო კარგს, მრგვალს და გარკვეულ შრიფტად მიგვაჩნია” (ი. გოგებაშვილი – „უმეცრების ამაყობა”, „ივერია” №6, 1881 წ.).
ი. გოგებაშვილის შრიფტის მოყვანილობა ვერ აკმაყოფილებს ყველა იმ მოთხოვნას, რასაც საბავშვო ანბანის წიგნის შრიფტს ვუყენებთ. ეს, უპირველეს ყოვლისა, იმით გამოიხატება, რომ აღნიშნულ შრიფტში 21 ასოს ქართული ასოებისთვის ჩვეულებრივი წვრილ ნაწილებთან ერთად დამატებული აქვს 24-მდე ელემენტი („სამკაული”), რაც ისედაც რთული მოყვანილობის ასოებს გამოკვეთილობასა და სიცხადეს უკარგავს და ნაბეჭდსაც აჭრელებს. ყოველივე ეს კი წერა-კითხვის ახლად დამწყებ ბავშვს ერთგვარად ურთულებს საქმეს.
წერა-კითხვის სწავლის პროცესში ასოების ცნობას ბავშვი მხოლოდ მათი ელემენტების გაცნობიერების საფუძველზე ახერხებს, ზედმეტი პაწაწინა დანამატები კი ხშირად ნიღბავს ასოების ერთმანეთისგან განმასხვავებელ ნაწილებს და ბევრ მათგანს ერთიმეორეს ამსგავსებს, რის გამოც მათი ამოცნობა ფერხდება და არცთუ იშვიათად ხდება გრაფიკული გამოსახულებით მსგავსი ასოების აღრევას. ასე რომ, „ი. გოგებაშვილის” შრიფტის ფორმის თავისებურება წერა-კითხვის დამწყებ ბავშვებში შესაძლოა შეცდომებით კითხვის მიზეზად იქცეს.
ქართული საანბანო წიგნისთვის შრიფტი უნდა იყოს სადა, მარტივი, მკაფიო და ნათლად აღსაქმელი, ვინაიდან ასეთი მოყვანილობის ასოები უფრო მოკლე ხანში და ნაკლები შეცდომებით იკითხება, ეს კი ხელს შეუწყობს წერა-კითხვის სწრაფად დაუფლებას, რაც მომავალში უამრავ სირთულეს ააცილებს თავიდან პედაგოგს.
წყარო: mastsavlebeli.ge
